“Het is niet voor niets dat sprookjes eindigen met ‘…en ze leefden nog lang en gelukkig’, want langer leven en geluk gaan hand in hand.” Professor Lieven Annemans, expert gezondheidseconomie en gangmaker van het Nationaal Geluksonderzoek, wijst op de onmiskenbare connectie tussen langer leven, gezondheid en geluk.
“Geluk en lang leven beïnvloeden elkaar. Onderzoek waarbij mensen gedurende wel 30, 40 jaar worden opgevolgd, toont aan wie gelukkig is gemiddeld 10 jaar langer leeft.” Een duizelingwekkend cijfer, waar Lieven Annemans ook een verklaring voor heeft. “Het heeft met verschillende fysiologische processen te maken. Om lang te leven moet je in eerste instantie chance hebben in de loterij van de genetica. Als je het verkeerde lot trekt, kan het zijn dat je voorbestemd bent om al op jongere leeftijd te overlijden. Goed bekend zijn de bijkomende factoren die ervoor kunnen zorgen dat je langer leeft: gezonde voeding, lichaamsbeweging, niet roken, matig drinken...”
Een doel hebben in het leven, draagt ook bij tot een langer leven
“Ten onrechte minder bekend is dat ‘in verbondenheid leven’, ‘een doel, een purpose hebben in je leven’, ‘je nuttig voelen’ ook een positieve impact hebben en bijdragen tot een langer leven. En laat dat nu net dezelfde factoren zijn die bijdragen tot een gelukkiger leven. Kortom, geluk en lang leven delen eenzelfde fundament.”
Er is de vraag ‘hoe lang zal je leven?’, maar een meer relevante vraag is volgens Annemans: ‘hoe lang zal je in gezonde omstandigheden leven?’ “Ideaal zou zijn dat je je hele leven een aanvaardbare gezondheid hebt, dat je goed kunt functioneren en dat je pas helemaal op het eind achteruitgaat en bij wijze van spreken op een bankje in het park overlijdt. Stel je voor dat je 100 jaar wordt, maar al vanaf je 70ste geleidelijk aan begint af te takelen en de laatste tien jaar in een sukkelstraatje terechtkomt, dat is niemands wensdroom.”
Maar hoe kunnen we door ons doen en laten ons lot zoveel mogelijk zelf in handen nemen om een lang en gelukkig leven te kunnen leiden? Lieven Annemans: “Los van de loterij van de genetica en de elementen die ik zonet aanhaalde, kun je best in goede woonomstandigheden leven. Daar heeft het beleid met andere woorden een belangrijke rol te spelen. Nog cruciaal: dat je in veiligheid kunt leven, dat je niet in onzekerheid leeft, dat je voldoende autonomie hebt, dat je jezelf kunt ontplooien, enzovoort. Allemaal zaken die onrechtstreeks leiden tot een lang en gelukkig leven. Ik zeg bewust ‘onrechtstreeks’ want er bestaat niet zoiets als the pursuit of a long and happy life, wat je wel kan doen is aan de nodige touwtjes trekken.”
Langer leven in goede gezondheid is een en-en-verhaal. Met een gedeelde verantwoordelijkheid van individu en overheid. “Het beleid dient ervoor te zorgen dat mensen in goede omstandigheden kunnen wonen, perspectief en zekerheid hebben, in veiligheid en verbondenheid kunnen leven…”, zegt Lieven Annemans, die ziet dat heel wat lokale overheden de handschoen opnemen: “Tal van steden en gemeenten nemen initiatieven om verbondenheid te stimuleren, mensen met elkaar in contact te brengen. Natuurlijk hebben wij als individu ook een verantwoordelijkheid: we moeten mekaar voldoende autonomie geven en met de nodige vriendelijkheid bejegenen. Op die manier ontstaat een combinatie van al de voorwaarden die nodig zijn om lang en gelukkig te leven.”
Dat we allemaal langer leven, is natuurlijk een succesverhaal en het zegt iets over onze welvaart en de kwaliteit en innovatiekracht van onze gezondheidszorg. Maar – keerzijde van de medaille – hoe zorgen we ervoor dat dat goede nieuws geen maatschappelijke en medische last wordt? “Vanuit het beleid is het cruciaal om te zorgen voor morbiditeitscompressie, het is te zeggen: het verschil tussen hoe lang je leeft en hoe lang je leeft in gezonde omstandigheden. Stel: iemand wordt 90 jaar, waarvan 80 jaar in goede gezondheid en 10 jaar in ziekte. Als we die leeftijd kunnen optrekken tot 95 levensjaren, met eveneens 80 jaar in goede gezondheid, dan voegen we daar gewoon 5 jaren ziekte aan toe – dat is geen goede evolutie. Als je mensen 95 jaar kunt laten worden met 90 gezonde jaren, dan is dat wel een verbetering. Dan leven mensen langer, maar minder lang in ziekte.”
Ook als je 80 bent, loont het nog de moeite om meer te bewegen
“De formule om te komen tot die morbiditeitscompressie is bekend: gezond leven, voldoende bewegen, enzovoort. Van bewegen is steeds meer aangetoond dat het ook op latere leeftijd zijn vruchten afwerpt. Als iemand van 80 jaar die nauwelijks actief is, meer begint te bewegen, ervaart die een sterke impact op de gezondheid. Het biedt bescherming tegen morbiditeit, tegen ziekte. Het is dus nooit te laat om ermee te beginnen. Maar het is natuurlijk ook nooit te vroeg om ermee te beginnen.”
Langer leven in een goede gezondheid is één aspect, langer en gelukkig leven is een andere dimensie. Hoe houden we ons mentaal fit om van onze extra jaren ook happy jaren te maken? Lieven Annemans: “Ook ons mentaal welbevinden is beïnvloedbaar. We hebben het al gehad over het belang van bewegen, wel, dat zorgt er ook voor dat je mentaal sterker staat. Er worden zelfs nieuwe verbindingen aangemaakt in de hersenen als mensen op een bepaalde leeftijd opnieuw beginnen met te bewegen. Daarnaast heb je uiteraard het hele domein van geestelijk gezond leven. Wanneer we spreken over levensstijl, denken we meteen aan het fysieke, maar er is ook zoiets als een gezonde geestelijke levensstijl: in verbondenheid met andere mensen leven, jezelf nuttig maken en jezelf ontplooien (leer gerust een taal bij als je 70 bent!), positief denken… Er zijn zelfs boeken geschreven over hoe je dankbaarheid kunt ontwikkelen, ook dat doet je geest gunstig evolueren.”
De gezondheidszorg is bezig met een ommezwaai van het curatieve naar preventie. Voorkomen is beter dan genezen, zeg maar. Om te weten hoe we onze gezondheidszorg het beste afstemmen op een groter aantal mensen dat langer leeft, diept Lieven Annemans eerst het concept ‘preventie’ uit. “Er zijn vier categorieën van preventie. Ten eerste is er de universele preventie. Denk aan een initiatief om alle Belgen, zonder onderscheid, meer te laten bewegen. Daarnaast heb je selectieve preventie. Daarmee wil je mensen bereiken die een hoog risico hebben op ziekte. Denk aan een bewegingscampagne voor mensen met een zittend beroep. Geïndiceerde preventie, de derde categorie, richt zich op mensen die al tekenen vertonen dat het niet goed gaat: hoge bloeddruk of cholesterol bijvoorbeeld. De vierde vorm van preventie is ziektegerelateerde preventie. Stel: je hebt diabetes, depressie of obesitas, dan zullen we ernaar streven om de schadelijke gevolgen en complicaties van je ziekte zoveel mogelijk te voorkomen. Dat kan met voeding en beweging, maar ook met preventieve medicatie en therapieën.”
“Als we allemaal langer leven en als we willen dat onze gezondheidszorg dat allemaal kwalitatief kan opvangen, moet er een grote verschuiving komen van ziektegerelateerde preventie naar universele en selectieve preventie. We moeten nu al werken aan een meerjarenplan om die shift te maken. Als we daar niet in slagen dreigen de drie pijlers onder ons systeem het te begeven. Ik heb het over goede kwaliteit van de zorg, een solidaire zorg waarbij inkomen geen verschil mag maken, en een duurzame zorg die budgettair op orde is. Als we niet slagen in de morbiditeitscompressie, zal het gezondheidssysteem kreunen onder het teveel aan chronische ziekten. Dat zal zoveel kosten, dat we de drie pijlers moeten opgeven, en laat ons duidelijk zijn: dat is niet wat we willen. Dus moeten we nu al plannen maken over hoe onze gezondheidszorg er moet uit zien in 2040 en zelfs 2050. Sommige landen zijn al volop bezig met het uitwerken van scenario’s.”
Ik leef redelijk gezond omdat ik mij daar nu goed bij voel. Leef ik daardoor langer, dan is dat mooi meegenomen
De zoektocht naar therapieën en medicijnen die het verouderingsproces vertragen, stilleggen, of zelfs zouden omkeren, is volop aan de gang. Is dat vanuit gezondheidseconomisch standpunt welbestede energie? Wat mag langer leven kosten? “Het is inderdaad maar de vraag of het de taak is van de maatschappij om te investeren in het nog gezonder maken van iemand die al gezond is”, zegt Lieven Annemans. “Zelfs als we dat niet als gemeenschap doen via de gezondheidszorg, maar overlaten aan privé-initiatieven die mikken op kapitaalkrachtige mensen die bereid zijn om daar veel voor te betalen, dan nog is er de vraag of dat ethisch wel verantwoord is. Want zou dat de kloof niet vergroten tussen wie veel heeft en wie minder? Ik heb grote vragen bij die zoektocht naar transhumanisme, omdat het de maatschappij kan ondergraven.”
“Gezondheidseconomen plakken wel een prijs op de wenselijkheid van nieuwe behandelingen evalueren. Stel nu dat er een behandeling bestaat waardoor je twee jaar langer kunt leven, maar die kost een miljoen euro. Dan moeten wij kunnen zeggen: dat is ver boven wat wij ons als samenleving kunnen permitteren. In België wordt vaak de grens gehanteerd van ongeveer 40.000 euro voor een gezond levensjaar. Zo krijgt de innoverende industrie het signaal: we hebben jullie therapieën en medicijnen nodig, maar stellen grenzen aan wat we willen betalen voor het winnen van een gezond levensjaar. Zo kunnen we vanuit de gezondheidszorg helpen om levensjaren te winnen, maar niet tegen om het even welke prijs. Alles wat mensen langer en gezonder kan doen leven op kunstmatige wijze via technologieën of medicijnen die ziektes kunnen voorkomen of genezen, is fantastisch, maar heeft een maximumprijs.”
Of Lieven Annemans leeft volgens eigen inzichten? “Ik leef redelijk gezond. Zeker viermaal per week doe ik aan lichaamsbeweging, ik eet hoofdzakelijk vegetarisch, rook niet en drink met mate. Ook geestelijk leef ik gezond: zo zit ik in het verenigingsleven, en ik zorg ervoor dat ik mij goed voel in mijn vel en fit in mijn hoofd. Als ik daardoor langer gezond leef, is dat mooi meegenomen, maar ik doe het omdat ik mij daar nu goed bij voel.”
“Fysieke isolatie is een probleem bij het ouder worden. Digitale technologie is dan de ultieme verbinder”
Bekijk de video“Beleidsmakers moeten diep nadenken over de gevolgen van langer leven”
Bekijk de video“Onze gezondheidsprogramma’s helpen werkgevers en werknemers om langer en kwalitatiever met elkaar aan de slag te blijven”
Bekijk de video“Het is een intrigerend vraagstuk, waarom zoveel mensen de overgang van werk naar pensioen als problematisch zien”
Beluister de podcast“Met een smart toilet kan je behoorlijk wat parameters monitoren”
Beluister de podcast